Điểm du lịch Chùa Hương
Thắng cảnh Hương Sơn là một quần thể lớn về văn hóa – tôn giáo, gồm hệ thống chùa, đình, đền thờ nằm ở ven bờ sông Đáy, trung tâm của quần thể chính là chùa Hương nằm trong động Hương Tích hay còn gọi là chùa Trong. Từ xa xưa, thắng cảnh Hương Sơn đã được đánh giá là nơi hội tụ vẻ đẹp lung linh của sông nước và đất trời, vẻ đẹp huyền bí của núi rừng và hang động, sự tĩnh mịch sâu lắng của những ngôi đền, khu chùa cổ kính.
Suối Yến
Trong thắng cảnh Hương Sơn, các dòng suối và núi non ở đây đã tạo nên cảnh sơn thủy hữu tình thơ mộng, như mơ, đặc biệt là suối Yến. Suối Yến mang một vẻ đẹp hiền hòa, buông thả giữa hai triền núi. Đường suối dài khoảng 3km với khúc thẳng, khúc quanh, cho ta cảm giác như dòng suối dài vô tận. Lên thuyền từ bến Đục, theo dòng suối Yến, bạn sẽ được thả hồn cùng thiên nhiên, ngắm nhìn cảnh vật xung quanh với những dãy núi, ngọn cây và lắng nghe những người chèo thuyền kể về các truyền thuyết, sự tích trên các đoạn đường mà thuyền đi qua.
Chùa Thiên Trù
Chùa còn có tên gọi là chùa Trò (Thiên có nghĩa là trời, Trù là bếp,Thiên Trù có nghĩa là Bếp Trời). Theo ghi chép, năm Đinh Hợi (1467), vua Lê Thánh Tông đến đây tuần thú và thấy nơi này ở vào vị trí sao Thiên Trù (Bếp Trời – một sao chủ về ăn uống), nên nhà vua đặt tên cho thung lũng này là Thiên Trù. Trước đây chỉ có một thảo am nhỏ do Hòa thượng Vân Thủy Thiền Thiên Trần Đạo Viên Quang Chân Nhân sáng lập. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, chùa đã bị phá hủy. Sau năm 1954, chùa được xây dựng lại. Năm 1991, Tam bảo Thiên Trù được xây dựng lại to đẹp như ngày nay. Bên phải chùa là vườn tháp, nơi lưu giữ xá lỵ của các vị tổ sư quy tịch tại đây. Sau chùa, bên đồi còn có tòa "Thiên Thủy tháp", bên trái có hồ hình bán nguyệt. Phong cảnh ở khu vườn tháp đường như đưa bạn vào một thế giới khác, những tháp mộ cổ kính, trầm tư bên cạnh núi đá vôi dây leo chẳng chịt, không khí nơi đây lúc nào cũng mát mẻ, thanh tịnh.
Chùa Tiên Sơn
Từ Thiên Trù (chùa Ngoài) rẽ phải, theo một con đường nhỏ men sườn núi đi vào chùa Trong, khoảng hơn 1km là tới chùa Tiên Sơn. Chùa được dựng trên một ngọn núi cao. Chùa nhỏ xinh, cổng tam quan vút cao như sắp bay lên. Chùa ở trong động gọi là động Núi Tiên, thờ Phật bà Quan thế âm. Trong động có những nhũ đá rủ xuống với nhiều dáng vẻ khác nhau. Có những nhũ đá khi gõ vào thì nổi lên tiếng tiêu thiền nhã nhạc du dương.
Chùa Giải Oan
Vẫn trên đường vào chùa Trong, rẽ tay trái là chùa Giải Oan. Chùa do sư tổ Thông Dụng đời thứ hai khai sáng. Chùa được dựng lưng chừng núi Long Tuyền, lúc đầu chỉ là một thảo am nhỏ bằng tre gỗ đơn sơ. Chùa đã qua trùng tu vào các năm 1928, 1937. Năm 1995, chùa được tu bổ thêm am Từ Vân, kè lại sân chùa. Chùa là nơi thờ phụng Bồ tát Quan thế âm. Hiện nay, am Từ Vân còn lưu giữ được pho tượng Tứ Tý Quan Âm được đúc vào thế kỷ XVIII. Trong chùa có giếng Thanh Trì trong suốt không bao giờ cạn. Tương truyền đây chính là nơi đức Chúa Ba (Bồ Tát Quan Âm Diệu Thiện) đã dùng để tắm, tẩy sạch bụi trần ai, trước khi đi vào cõi phật. Từ đó, giếng này được gọi là giếng Giải Oan, khách đi lễ thường múc nước uống để cầu mong giải thoát khỏi mọi nỗi oan ức trên đời. Chùa Giải Oan có kiến trúc hài hòa, nằm giữa cảnh thiên nhiên thanh tao u tịch, càng làm tăng thêm vẻ tôn nghiêm, huyền bí, ưu tư của đời thường khi hành hương về cõi Phật.
Động Hương Tích
Từ chùa Giải Oan, bạn tiếp tục cuộc hành trình khoảng 2,5km lên động vào chùa Hương Tích (còn gọi là chùa Trong). Đường lên động có nhiều chỗ quanh co, lúc lên dốc, lúc xuống dốc. Càng gần tới động thì dốc càng cao. Lên tới bậc đá cao nhất đứng nhìn xuống, bạn sẽ nhìn thấy một vòm hang động, sâu hun hút trông giống như hàm của một con rồng, đó là động Hương Tích. Qua động, đi xuống 120 bậc đá là vào tới lòng động. Ngay ở khoảng giữa, gắn cửa ra vào, có một nhũ đá gọi là "đụn gạo". Đi sâu vào một chút có một lối lên trời và một lối xuống âm phủ. Trong động, những măng đá, nhũ đá rũ xuống tạo thành muôn hình vạn trạng, người xưa thỏa sức để đặt tên: nong tằm, né kén, chuồng lợn, ao bèo, cây vàng, cây bạc, đầu cô, đầu cậu… Bên cạnh những công trình điêu khắc thiên nhiên còn có công trình điêu khắc nhân tạo, giá trị nhất là pho tượng Phật Bà Quan Thế Âm bằng đá xanh tạc vào thời Tây Sơn. Hương Tích là một động đẹp nổi tiếng và đã được chúa Trịnh Sâm (thế kỷ XVII) tự tay đề năm chữ Hán lên cửa động: "Nam thiên đệ nhất động" (Động đẹp nhất trời Nam).
Ngoài đường tham quan chính kể trên, thắng cảnh Hương Sơn còn có nhiều điểm tham quan hấp dẫn khác như: chùa Long Vân, động Tiên, động Người Xưa, chùa Cây Khế, Hinh Bồng tự, đền trình Phú Yên, chùa Tuyết Sơn, chùa Cả, Bảo Đài, đền Mẫu, đền Thượng, động Ngọc Long…
Chùa Hương là chốn hành hương nổi tiếng, của không chỉ các tăng ni, phật tử mà còn cả du khách bốn phương, nhất là vào mùa trẩy hội trong ba tháng đầu xuân. Vì vậy nếu bạn muốn cảm nhận không khí thực sự thanh tịnh, yên bình nơi cửa thiền thì có lẽ sau mùa trẩy hội sẽ là thời điểm tốt nhất cho việc vãn cảnh chùa Hương. Sau tháng Ba âm lịch, tức là khoảng tháng 4, tháng 5 theo lịch dương, thời điểm này những cây hoa gạo ở hai bên bờ suối Yến ra hoa đỏ rực rất đẹp tạo nên nét đẹp riêng, độc đáo của chùa Hương.