Chòm sao Tiểu Khuyển
Tiểu Khuyển là một chòm sao trên bầu trời phương Bắc. Tên của nó có nghĩa là ‘con chó nhỏ’ trong tiếng Latinh. Chòm sao này thể hiện cho con chó nhỏ của Lạp Hộ- một người thợ săn trong thần thoại Hy Lạp. Nó lần đầu tiên được xếp vào danh sách các chòm sao của nhà thiên văn Hy Lạp Ptolemy vào thế kỷ thứ II. Nó chứa ngôi sao Procyon – một trong những ngôi sao sáng nhất trên bầu trời đêm.
Vị trí của chòm sao Tiểu Khuyển trên bầu trời
Tiều Khuyển là chòm sao lớn thứ 71 trên bầu trời, nó chiếm diện tích 183 độ vuông. Nó nằm ở góc phần tư thứ hai và có thể nhìn thấy được trên các vĩ độ từ 90o đến-75o. Những chòm sao lân cận của nó là: Kỳ Lân, Song Tử, Cự Giải, Trường Xà. Ngôi sao sáng nhất của chòm sao là Procyon là ngôi sao sáng thứ 7 trên bầu trời. Có một trận mưa sao băng gắn với chòm sao này là Canis-Minorids. Nó thuộc về gia đình chòm sao: Đại Khuyển, Thiên Thổ, Kỳ Lân, Lạp Hộ.
Nguồn gốc tên gọi của chòm sao Tiểu Khuyển
Chòm sao Tiểu Khuyển thường được xác định là chú chó sau chòm sao Lạp Hộ- người thợ săn trong thần thoại Hy Lạp.
Trong một thần thoại, chòm sao được cho là đại diện cho Maera, con chó của người sản xuất rượu vang Icarius không may mắn, đã bị những người bạn bè của mình giết hại vì nhầm lẫn trạng thái say sưa của mình với âm mưu ám sát họ bởi vì từ trước đến giờ họ chưa từng thưởng thức rượu.
Maera, chú chó của Icarius đã tìm thấy cơ thể của ông và chạy vào Erigone là con gái của ông. Cả con gái và con chó đã choáng ngợp trong đau buồn trước cái chết của Icarius. Erigone đã treo cổ tự tử và con chó nhảy xuống một vách đá. Zeus sau đó đã đặt hình ảnh của họ lên bầu trời. Trong một phiên bản này, Icarius được cho là Mục Phu – người chăn gia súc, Erigone được cho là chòm sao Thất Nữ và Maera được cho là Tiểu Khuyển.
Hyginus (một học giả Latinh vào đầu công nguyên) đã nhầm lẫn huyển thoại đó trong tác phẩm của mình. Ông đã viết rằng ‘kẻ giết người Icarius đã trốn đến hòn đảo của Céo, và là sự trừng phát bởi hành động độc ác, hòn đảo này bị bệnh tật và đói kém. Do đó ngôi sao Chó Lớn thiêu đốt’ (Procyon đã bị nhầm lẫn với Sirius – là một ngôi sao trong chòm sao Đại Khuyển).
Khi Aristaeus, vị vua của Ceos đã hỏi thần Apollo là cha của mình, để có được sự tư vấn về cách tiết kiệm để thoát khỏi cảnh chết đói, và được lời khuyên là phải cầu nguyện thần Zeus. Aristaeus đã làm như vậy và Zeus đã gửi đến Etesian tới hòn đảo này. Trong mỗi năm, cơn gió Etesian thổi trong vòng 40 ngày làm mát mẻ Hy Lạp các các đảo trong Dog Days vào mùa hè. Sauk hi Zeus cứu giúp cho vương quốc Ceos, các linh mục đã tiến hành lập đàn hiến sinh vị thần Zeus khi ngôi sao Sirius quá cảnh.
Trong một thần thoại khác, Tiểu Khuyển được cho là con cáo Teuumessian, loài động vật mà không thể có ai đuổi kịp, và cuối cùng đã bị Zeus biến thành đá, người đã cùng thợ săn và Laelaps hóa đá.(Laelaps là một con chó cực kỳ nhanh nhẹn, luôn luôn bắt kịp con mồi và được cho là đại diện cho chòm sao Đại Khuyển). Để kỷ niệm sự kiện này Zeus đã đặt cả hai chúng lên bầu trời.
Những ngôi sao nổi bật của chòm sao Tiểu Khuyển
– Alpha Tiểu Khuyển (Procyon): là ngôi sao sáng nhất của chòm sao Tiểu Khuyển và là ngôi sao lớn thứ bảy trên bầu trời. Nó có độ sáng biểu kiến 0,34. Ngôi sao này nằm rất gần với Hệ Mặt Trời, nó chỉ nằm cách khoảng 11,41 năm ánh sáng. Nó là ngôi sao gần chúng ta thứ 13.
Tên của ngôi sap có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp là προκύον có nghĩa là ‘phía trước của con chó’. Nó đôi khi được gọi là Antecanis có nghĩa tương tự trong tiếng Latinh. Ngôi sao này quá cảnh trước ngôi sao Sirius.
Procyon là một hệ sao nhị phân, bao gồm ngôi sao chính màu trắng- ProcyonA – thuộc lớp quang phổ F5 IV/V; và ProcyonB là một ngôi sao lùn kiểu DA trắng mờ. ProcyonA có khối lượng gấp gần 1,4 lần Mặt Trời và sáng hơn 7,5 lần Mặt Trời; trong khi ProcyonB có khối lượng gấp gần 0,6 lần Mặt Trời và có độ sáng biểu kiến 10,7.
Các nhà khoa học tin rằng cuộc sống không theerxayr ra trong hệ sao Procyon vì nó không có quỹ đạo ổn định vì sự xuất hiện của ngôi sao trắng và cũng bởi vì Procyon phát ra ánh sáng với quang phổ cực tím, rất có hại cho các dạng sống.
– Beta Tiểu Khuyển (Canis Gomeisa): là ngôi sao sáng thứ hai của chòm sao Tiểu Khuyển, là ngôi sao kiểu B8 dãy chính rất nóng. Nó quay rất nhanh chóng và thể hiện sự thay đổi bất thường trong độ sáng vì dòng chảy của vật chất. Ngôi sao này cũng được biết đến với lớp vỏ ngôi sao được bao quanh bởi một đĩa vật chất phát ra, được làm nóng do khí thải các ngôi sao.
Nó cách chúng ta khoảng 170 năm ánh sáng. Nó có độ sáng biểu kiến trung bình 2,89 và độ sáng biểu kiến của nó thay đổi từ 2,84 đến 2,92.
Cái tên Gomeisa bắt nguồn từ tiếng Ả Rập là al-ghumaisa có nghĩa là ‘đôi mắt mờ’ (phụ nữ).
– Gamma Tiểu Khuyển: là một ngôi sao đôi, nhị phân quang phổ, cách Trái Đất khoảng 398 năm ánh sáng. Nó có độ sáng biểu kiến 4,33. Ngôi sao chính là ngôi sao khổng lồ kiểu K – màu cam và người bạn đồng hành có chu kỳ quỹ đạo 389 ngày.
– G Tiểu Khuyển: là một ngôi sao nhị phân, cách chúng ta khoảng 261 năm ánh sáng. Nó là một ngôi sao khổng lồ kiểu K- màu cam với độ sáng 4,39.
– Ngôi sao Luyten (GJ 273): là một ngôi sao lùn đỏ, cách Trái Đất khoảng 12,36 năm ánh sáng. Nó có độ sáng biểu kiến 9,87. Nó cách chúng ta xếp thứ 22. Nó được đặt tên theo Willem Jacob Luyten, một nhà thiên văn học người Mỹ gốc Hà Lan, người đầu tiên xác định được chuyển động của ngôi sao. Ngôi sao này chỉ cách ngôi sao Procyon 1,2 năm ánh sáng.
Đối tượng sâu thẳm trên bầu trời
Tiểu Khuyển chứa một số đối tượng sâu thẳm trên bầu trời, nhưng tất cả đều khá mờ nhạt và khó quan sát. Thiên hà sáng nhất là thiên hà xoắn ốc NGC 2485 với độ sáng biểu kiến 12,4. Thiên hà này lệch 3,5 độ về phía đông bắc của Procyon.