Chòm sao Nam Thập Tự
Chòm sao Nam Thập Tự là một chòm sao trên bầu trời phương Nam. Đây là một trong những chòm sao nổi tiếng nhất ở Nam bán cầu và rất dễ nhận biết ra chòm sao này. Nam Thập Tự được tạo thành bởi vài ngôi sao sáng nhất của nó. Chòm sao này được gắn với câu truyện và các nhân bật nổi bật trong các câu chuyện khác nhau ở Nam bán cầu.
Nam Thập Tự không thể được nhìn thẩy ở vĩ độ trên 20o Bắc bán cầu, và nó quay quanh cực Nam của vĩ độ 34o Nam, có nghĩa là nó không bao giờ lặn trên đường chân trời. Trên thiên cầu, Nam Tập Tự đối diện với chòm sao Thiên Hậu. Đây là chòm sao nhỏ nhất trên bầu trời.
Nam Thập Tự có nghĩa là ‘thánh giá’ trong tiếng Latinh. Thời Hy Lạp cổ đại, Nam Thập Tự là một phần của chòm sao Nhân Mã; mãi đến năm 1679 nó mới trở thành một chòm sao riêng biệt do nhà thiên văn học người Pháp Augustin Royer tách ra. Nhà thiên văn học người Hà Lan Petrus Plancius tạo ra chòm sao vào năm 1613 và nó được xuất bản bởi Jakob Bartsch vào năm 1624.
Vị trí của chòm sao Nam Thập Tự trên bầu trời
Nam Thập Tự là chòm sao nhỏ nhất trên bầu trời, chỉ chiếm diện tích 68 độ vuông. Nó nằm ở phần tư thứ ba của Nam bán cầu và có thể nhìn được từ các vĩ độ từ 20o đến -90o. Các chòm sao lân cận của nó là Bán Nhân Mã, Thương Dăng.
Chòm sao Nam Thập Tự có một ngôi sao hành tinh được biết đến và không chứa đối tượng Messier nào. Ngôi sao sáng nhất cảu chòm sao Nam Thập Tự là Acrus với độ sáng biểu kiến 0,77 và là ngôi sao sáng thứ 12 trên bầu trời. Có một trận mưa sao băng liên quan đến chòm sao này là Crucids.
Nam Thập Tự thuộc về gia đình Hercules gồm các chòm sao: Thiên Ưng, Thiên Đàn, Bán Nhân Mã, Nam Miện, Ô Nha, Cự Tước, Thiên Nga, Vũ Tiên, Trường Xà, Sài Lang, Thiên Cầm, Xà Phu, Thiên Tiễn, Thuẫn Bài, Lục Phân Nghị, Cự Xà, Nam Tam Giác, Hồ Ly.
Nguồn gốc tên gọi của chòm sao Nam Thập Tự
Nam Thập Tự là chòm sao nổi tiếng trong nhiều nền văn hóa. Thời Hy Lạp cổ đại nó được coi là một phần của chòm sao Bán Nhân Mã. Người Hy Lạp cổ đại nhìn thấy Nam Thập Tự ở gần đường chân trời. Một số người liên tưởng chòm sao này với chiếc thánh giá nơi chúa Kitô bị đóng đinh. Nhà thiên văn học Hy Lạp cổ đại thế kỷ thứ hai Ptolemy đã đưa chòm sao Nam Thập Tự là một phần của chòm sao Bán Nhân Mã. Chòm sao này không được biết đến cho đến khi diễn ra cuộc thám hiểm hàng hải vào cuối thế kỷ XV đầu thế kỷ XVI.
Nam Thập Tự có khá nhiều ý nghĩa trong nhiều quốc gia ở bán cầu nam. Một tảng đá có hình ảnh chòm sao ở thành phố Machu Picchu ở Peru. Người Inca biết đến chòm sao như là, có nghĩa là Maori nghĩa là ‘cầu thang’, người Maori gọi là Te Punga có nghĩa là ‘mỏ neo’.
Trong thiên văn học của người thổ dân Ôxtrâylia, chòm sao này hơi chéo, chòm sao thập tự và tinh vân Coalsack đại diện cho người đứng đầu của Emu trên bầu trời. Trên lá cờ của Ôxtrâylia có hình ảnh của Nam Thập Tự. Chòm sao này cũng xuất hiện trên lá cờ của Braxin, nơi chòm sao được gọi là Cruzeiro. Nam Thập Tự cũng được đề cập đến trong quốc ca của Braxin và từng là tên của đồng tiền Braxin từ năm 1942 đến năm 1986 và xuất hiện một lần nữa từ năm 1990 đến 1994.
Amerigo Vespucci xếp hạng các ngôi sao vào năm 1501, nhưng được mô tả chính xác hơn vào năm 1515 bởi nhà thám hiểu người Italia Andrea Corsali. Nam Thập Tự xuất hiện trên bản vẽ thiên cầu Petrus Plancius (1598) và Jodocus Hondius (1600). Plancius vẽ bản đồ chòm sao được mô tả bởi Pieter Dirkszoon, một nhà thám hiểm Hà Lan.
Một số ngôi sao nổi bật trong chòm sao Nam Thập Tự
– Alpha Nam Thập Tự (Acrux): là ngôi sao sáng nhất của chòm sao và là ngôi sao sáng lớn thứ 12 trên bầu trời. Ngôi này có độ sáng biểu kiến 0,77 và ở khoảng cách khoảng 320 năm ánh sáng. Nó có xích vĩ -63 độ và là ngôi sao sáng nhất trên bầu trời phương Nam. Nó không thể được nhìn thấy ở vĩ độ Bắc 27o.
Acrus là một hệ thống gồm nhiều ngôi sao bao gồm ngôi sao Alpha1 Nam Thập Tự là một ngôi sao khổng lồ lớp B và Alpha2 Nam Thập Tự là một ngôi sao lùn loại B. Hai ngôi sao cách nhau khoảng 4 giây cung. Cả hai ngôi sao rất nóng, thuộc lớn O và ánh sáng gấp tương ứng 25000 và 16000 lần Mặt Trời.
Alpha1 Nam Thập tự là một sao đôi quang phổ với độ sáng 14 và 10 quay quanh nhau với chu kỳ 76 ngày.
Ngôi sao Acrux có dấu vết ở nhiều nền văn hóa ở Nam Bán cầu. Nó được tìm thấy trên lá cờ của nhiều quốc gia Ôxtrâylia, Papua Niu Ghi Nê, Niu Di Lân cùng với 4 ngôi sao khác. Đây cũng là một trong số 27 chòm sao xuất hiện trên lá cờ của Braxin. Ngôi sao này đại diện cho bang Sao Paulo.
– Beta Nam Thập Tự (Mimosa): là ngôi sao sáng thứ hai của chòm sao Nam Thập Tự và là ngôi sao sáng thứ 20 trên bầu trời đêm. Nó có độ sáng biểu kiến là 1,3 và cách hệ Mặt Trời khoảng 350 năm ánh sáng. Nó là một ngôi sao biến quang. Ngôi sao này chỉ có thể được nhìn thấy bởi các địa điểm phía Nam Chí tuyến Bắc. Nó có độ tuổi khoảng 10 triệu năm.
Beta Nam Thập Tự là một ngôi sao quang phổ nhị phân gồm hai ngôi sao cách nhau khoảng 8AU, có quỹ đạo khoảng 1 năm. Becrux thuộc kiểu quang phổ B0,5IV. Nó có tên là Mimosa vì màu sắc của nó. Ngôi sao này đại diện cho bang Rio de Janeiro trên lá cờ của Braxin.
– Gamma Nam Thập Tự (Gacrux): là một ngôi sao khổng lồ màu đỏ thuộc lớp quang phổ M4III. Nó có độ sáng biểu kiến 6,4. Ngôi sao đồng hành của nó cách Trái Đất khoảng 400 năm ánh sáng.
Nó là ngôi sao sáng thứ 3 trong chòm sao Nam Thập Tự và là ngôi sao sáng thứ 24 trên bầu trời. Nó là một ngôi sao nhị phân với ngôi sao chính có quang phổ loại M4III kiểu A3 với độ sáng biểu kiến 6,4. Người bạn đồng hành của nó cách Trái Đất khoảng 400 năm ánh sáng.